W rocznicę września

Kordek

Utrzymanie tak dużej armii było olbrzymim kosztem dla narodu, ogromnym obciążeniem budżetu państwa (choć co prawda znaczną część wydatków pozostawiano w rodzimych zakładach zbrojeniowych), rekompensowanym przez dumę z wojska, które utrzymywało ścisły związek ze społeczeństwem. Noszenie munduru było zaszczytem, garnizon był widoczny w mieście w czasie świąt państwowych bądź kościelnych, świętowano powroty z manewrów do koszar, twarze wyższych dowódców znało każde dziecko.

Rekruci z zacofanych regionów po skoszarowaniu w jednostkach zamieniali łapcie z łyka na buty wojskowe, pierwszy raz w życiu spali na łóżkach, jechali pociągiem, zdobywali wiedzę fachową, a na kursach dla analfabetów uczyli się czytać i pisać. Kulminacją tego entuzjazmu było zgłoszenie się w czasie mobilizacji ogromnej ilości nadwyżek rekruta (piszący te słowa pamięta zaś stawiennictwo rezerwy na ćwiczenia przed kilkunastu laty w nieistniejącej już BZmech w Opolu, w ilości 20% kadry i 15% szeregowych).

Tym większą gorycz wzbudziła przegrana, gorycz, która wygasła częściowo dopiero w 1940, po żenującej kampanii francuskiej. Mimo upływu czasu, bez mała trzech pokoleń, studiowanie dziejów kampanii wrześniowej – dość dobrze opisanej w literaturze naukowej i pamiętnikarskiej – może przynieść istotne wartości poznawcze.

Oczywiście nawet bez 17 IX na wygraną szans nie było w starciu z najlepszą wówczas armią oraz nową doktryną wojenną, ale można było przegrać w lepszym stylu, cytując Rydza – Śmigłego „zrobić przeciwnikowi więcej świństwa” (nasuwa się oczywista analogia do wojny polsko – rosyjskiej 1831). Żołnierze Powstania Warszawskiego zadali Niemcom straty porównywalne do tych z września 1939, nie dysponując kilkudziesięcioma tysiącami sztuk broni maszynowej, ok. 750 czołgami i tankietkami czy ponad 3000 działami.

Wnioski wyciągnięte z analizy września 1939 mogą dotyczyć wielu aspektów politycznych, strategicznych, operacyjnych czy nawet „małej taktyki”, takich jak np.
– niekorzystny wpływ polityki na decyzje ściśle wojskowe (ugrupowanie, mobilizacja);
– szkolenie (od braku wyszkolenia operacyjnego wyższych dowódców po np. nierealne założenia na przedwojennych ćwiczeniach, dot. zwłaszcza broni pancernej);
– zbrojenie (kosztowna flota zamiast większej dotacji broni ppanc. czy plot.);
– dowodzenie (np. wydawanie niewykonalnych bądź sprzecznych rozkazów czy też „zainteresowania taktyczne” dowódców armii);
– myślenie życzeniowe (rozkaz marszu Kutrzeby na Radom czy ściąganie wojsk Frontu Północnego na „przyczółek rumuński” por. wspomnienia płk. Kopańskiego);
– ciągły odwrót (straty marszowe miały wynieść nawet do 20%);
– łatwa rezygnacja z działań zaczepnych (np. 2/3 IX na skrzydłach GO Śląsk i Bielsko czy przerwanie natarcia 29 DP);
– schematyzm (nieprzygotowanie do działań nieregularnych, tymczasem wymuszone przysparzały Niemcom sporo kłopotu, np. atak grupy mjr. Ryby na Rajsko czy działania grupy płk. Kruka – Śmigli);
– odrzucenie rzeczy oczywistych (wprowadzenie wojsk do korytarza – zbyt dużych na wypadek lokalnego puczu w Gdańsku, zbyt małych na wypadek wojny; francuski komendant WSWojsk. płk Faury powtarzał jako rzecz zasadniczą, aby na wypadek wojny nie wprowadzać większych wojsk do korytarza czy Wielkopolski);
– przesadne zachowanie tajemnicy służbowej (od zakazu wymiany rozkazów operacyjnych przez dowództwa sąsiednich armii (!) po np. zbytnie utajnienie kb ppanc., przez co nie został lepiej wykorzystany);
– nie wykorzystanie doświadczeń z 1920 (np. dot. lotnictwa szturmowego, rozproszenia sił);
Można wspomnieć nawet o takich detalach („diabeł tkwi w szczegółach”) , jak braki map w czasie odwrotu, gdy tymczasem w składnicach znajdowały się doskonałe polskie mapy; w linii dysponowano mapami od zajmowanej pozycji w kierunku Niemiec, map rejonów tyłowych nie wydano aby nie obniżać morale (tymczasem plan wojny przewidywał przecież cofanie się w kierunku południowo – zachodnim).

Można pisać jeszcze o wielu rzeczach, można prowadzić polemiki, nawet gdybologie (modne dzisiaj), można wreszcie stwierdzić rzecz oczywistą, iż z perspektywy upływu lat łatwo dziś się wymądrzać. Jednak czy wyciągamy wnioski z przeszłości, czy jesteśmy mądrzejsi dzisiaj ? Oby czas nie musiał tego pokazać.

Arkadiusz Tuliński

Ocena kampanii wrześniowej wyraża stanowisko autora – Redakcja ON.pl