Historia
Grupy Szybkiego Reagowania wyrastając z koncepcji Rezerwy Sił Specjalnych mjr. rez. Krzysztofa Wójcika, podobnie jak ona nawiązuje do tradycji Grup Szturmowych Szarych Szeregów istniejących na terenie okupowanej Polski w okresie II wojny światowej. Legenda batalionów „Zośka” i „Parasol” stanowi istotny element podstawy ideowej GSR, nazwa zaś poszczególnych pododdziałów szkoleniowych (Grupa Szturmowa) bezpośrednio nawiązuje do struktury organizacyjno – szkoleniowej Szarych Szeregów.
Powstanie oddziałów Kierownictwa Dywersji wiązało się ze zmianą koncepcji walki bieżącej AK, którą zasygnalizowano w połowie 1942 r. Dowódca AK gen. Stefan Rowecki ps. „Grot” w korespondencji z Naczelnym Wodzem gen. Władysławem Sikorskim wykazał, wobec represji okupanta niemieckiego, konieczność zmiany modelu działania w kierunku aktywniejszej działalności bojowej.
Formalne powołanie Kierownictwa Dywersji Komendy Głównej AK (Kedyw KG AK) nastąpiło na mocy rozkazu nr 84 z 22 stycznia 1943 r., choć założenia nowej organizacji i zadań sformułowano już w listopadzie 1942 r. W obrębie KG powołano podległe bezpośrednio komendantowi (szefowi) Kedywu Oddziały Dyspozycyjne Kierownictwa Dywersji KG AK. Rozkaz nr 84 nakazywał również utworzenie analogicznych komórek odpowiedzialnych za prowadzenie tzw. walki bieżącej na szczeblach komend okręgów (względnie obszarów). Zadania jednostek Kedywu sprecyzował rozkaz nr 252/Kdw z 13 marca 1943 r., w którym określono również ich hierarchiczność. Były to:
a) dywersja na liniach kolejowych, drogach, liniach telekomunikacyjnych i zapleczu logistycznym,
b) różne formy sabotażu na liniach kolejowych, w łączności, przemyśle wojennym i administracji,
c) akty terroru w stosunku do Niemców, Volksdeutsch’ów i osób kolaborujących z okupantem,
d) akcje odwetowe za akty terroru niemieckiego, samoobrona (np. akcje uwalniania więźniów),
e) partyzantka.
W efekcie powyższych działań rozpoczęto formowanie na szczeblu KG AK pododdziałów, które byłyby zdolne do wykonywania wymienionych zadań. Należy jednak zaznaczyć, że tego typu jednostki istniały w strukturach ZWZ już od kwietnia 1940 r. w ramach tzw. Związku Odwetu (ZO) i były rozbudowane sukcesywnie na przestrzeni lat 1941 – 42. Np. patrol dywersyjny por. Jana K. Andrzejewskiego ps. Jan w efekcie rozwoju stanu osobowego został przekształcony w Oddział Specjalny Jan (kryptonim oddziału stanowił akronim stworzony od liter nazwy i pseudonimu dowódcy Osjan). Działania Kedywu stanowiły więc kontynuację w rozszerzonej formie działań Związku Odwetu, w związku z czym zaistniała konieczność rozbudowy istniejących struktur. Zrębem oddziałów Kedywu KG AK stał się istniejący już wcześniej oddział dyspozycyjny „Motor 30” (od sierpnia 1943 r. „Sztuka 90”), dowodzony przez mjr. Jana W. Kiwerskiego ps. Kalinowski. W jego skład został włączony tzw. batalion odwodowy Okręgu Warszawa – Miasto ZWZ – AK, który przemianowano na Zespół Jerzy (późniejszy Oddział Specjalny „Jerzy”, następnie Oddział Specjalny „Wisła”, zaś od 1 września 1943 r. Batalion Zośka), dowodzony przez ppor. Ryszarda Białousa ps. „Jerzy”. Utworzenie z harcerzy Grup Szturmowych Chorągwi Warszawskiej ZHP pododdziału dywersyjnego nie było dziełem przypadku, środowisko harcerskie oceniane było wysoko pod względem możliwości dostarczenia kadry żołnierskiej. Jednoznacznie określono to np. w meldunku organizacyjnym gen. Stefana Roweckiego z 21 listopada 1940 r.: […] z organizacji młodzieżowych, jakie z nami współpracują, została tylko poważna organizacja S[zare]S[zeregi]. […] SS jest organizacją o wysokim poziomie moralnym i zasięgu na całą Polskę.
Specyficznym obszarem działań Kedywu były akcje likwidacyjne wymierzone w funkcjonariuszy różnego szczebla niemieckich sił bezpieczeństwa i administracji okupacyjnej na terenie Generalnego Gubernatorstwa. W tym celu powołano w maju 1942 r. Organizację Specjalnych Akcji Bojowych (kryptonim pododdziału, podobnie jak w innych przypadkach, tworzył akronim „Osa”, po włączeniu w struktury Kedywu KG AK „Kosa”/”Kosa 30”) dowodzony przez ppłk. Józefa F. Szajewskiego ps. Philips. „Osa” została jednak rozbita w wyniku aresztowania większości jej żołnierzy 5 czerwca 1943 r. przez warszawskie Gestapo.
Zadanie stworzenia nowego pododdziału wykonującego tego typu akcje otrzymał kpt. Adam Borys ps. „Dyrektor” (inne używane pseudonimy to Bryl, Pal, Kar i Pług), cichociemny przydzielony do „Motoru 30”. Po odbyciu spotkania z członkami Kwatery Głównej Szarych Szeregów, zadecydowano o wydzieleniu z istniejącego OS „Jerzy” 75 żołnierzy, którzy stanowić mieli kadrę kompanii „Agat” (Anty-gestapo). Mimo początkowego formalnego utrzymania zależności od organizacji Szarych Szeregów (w pionie pracy ideowo – wychowawczej), powstały oficjalnie 1 sierpnia 1943 r. „Agat” bardzo szybko stał się pododdziałem stricte wojskowym i z racji wykonywanych zadań ściśle zakonspirowanym. W styczniu 1944 r. kompania „Agat” została przemianowana na kompanię „Pegaz” (Przeciw – gestapo, Pegaz 81). Kompania „Agat”/”Pegaz” przeprowadziła w latach 1943 – 44 13 akcji bojowych. Pierwszą była wykonana 7 września 1943 roku na komendancie Pawiaka, Franzu Burcklu, za najważniejszą akcję uznaje się Akcję Kutschera z 1 lutego 1944 r., w wyniku której zlikwidowano dowódcę SS i policji na Dystrykt Warszawski gen. mjr. Franza Kutscherę.
Młodzież z Grup Szturmowych stanowiła zrąb oddziałów Kedywu KG, przeorganizowanego w lecie 1944 r. w Brygadę Dywersyjną „Broda 53”. W jego skład obok „Zośki” i „Parasola” (przekształconego na wiosnę 1944 r. w batalion) weszły również inne oddziały:
– batalion „Czata 49” (utworzony z personelu CZT, IV Oddziału KG AK, żołnierzy 27. Wołyńskiej DP AK, oraz cichociemnych bez przydziału),
– batalion „Miotła” (utworzony z OS „Anatol”),
– batalion „Pięść” (przekształcony oddział wykonawczy bezpieczeństwa kontrwywiadu 993/W)
– kompania „Kolegium A” (pododdział dyspozycyjny Okręgu Warszawa AK),
– Oddział Dywersji Bojowej Kobiet „Dysk”.
Wszystkie oddziały Kedywu KG AK, jako Zgrupowanie „Radosław”, 1 VIII 1944 r na Woli przystąpiły do walki o wyzwolenie Warszawy. Żołnierze „Radosława” walczyli przez 63 dni powstania wykrwawiając się za Ojczyznę. Ich szlak powstańczy był imponujący, walczyli na wszystkich najważniejszych powstańczych frontach: Woli, Starówce, w Śródmieściu, Czerniakowie i Mokotowie. W efekcie tych działań zgrupowanie straciło około 70% stanu wyjściowego np. Batalion „Parasol” zakończył Powstanie jako pododdział wielkości plutonu.
Członek honorowy GSR – Janusz Brochwicz – Lewiński ps. „Gryf”
Urodzony 17 września 1920 r. w Wołkowysku. W czasie Wojny Obronnej 1939 r. kapral podchorąży 76 pp w Grodnie, 18 września 1939 r. dostał się do niewoli rosyjskiej, z której zbiegł cudem unikając śmierci. Od 1940 r. w konspiracji ZWZ, a później AK w Lublinie i Puławach. Po wsypie w lecie 1942 r. walczył w oddziale partyzanckim por. Hieronima Dekutowskiego ps. „Zapora”. W styczniu 1944 r. na polecenie dowódcy „Kedywu” KG AK płk. Emila Fieldorfa ps. „Nil” skierowany jako instruktor do służby w kompanii „Pegaz”, późniejszym batalionie „Parasol”. 10 lipca 1944 r. dowodził akcją specjalną polegającą na rekwizycji medykamentów w tzw. Aptece Wendego. W czasie Powstania Warszawskiego dowódca II. plutonu 1. kompanii. Legendarny dowódca obrony Pałacyku Michla (Michlera) na ul. Wolskiej 40, która przeszła do historii batalionu „Parasol” i walk powstańczych. Ciężko ranny 8 sierpnia 1944 r. na Cmentarzu Ewangelickim, nie brał już udziału w walkach. Awansowany do stopnia podporucznika (ze starszeństwem od 15.VIII.1944 r.), zostaje 13.VIII.1944 r. odznaczony za wybitne męstwo Krzyżem Orderu Wojennego Virtuti Militari V klasy. Po wyjściu z niewoli nie wrócił do kraju, początkowo służył w polskiej 1 SBS, później w armii brytyjskiej. Od 2002 r. ponownie w Polsce.
Odznaczony British Empire Medal (BEM), Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, Krzyżem Armii Krajowej, Krzyżem Partyzanckim, Warszawskim Krzyżem Powstańczym, Krzyżem Kampanii Wrześniowej oraz Złotym Medalem „Za zasługi dla obronności kraju”.
Honorowy Obywatel Miasta Stołecznego Warszawy.
3 maja 2008 r. awansowany przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego do stopnia generała brygady.
5 sierpnia 2011 r. objął patronat honorowy nad GSR stając się jednocześnie pierwszym członkiem honorowym GSR.